Οι Εκλογές και η Αριστερά - Χριστόφορος Βερναρδάκης

Το αποτέλεσμα των εκλογών της 7^ης Μαρτίου επιβεβαίωσε κοινωνικές τάσεις και διεργασίες που αναπτύσσονταν με σαφήνεια τα τελευταία χρόνια. Η κυριότερη εξ’αυτών αφορά στην κοινωνική διεύρυνση της Νέας Δημοκρατίας σε λαϊκά και φτωχά κοινωνικά στρώματα και τη δυνατότητά της να εκφράσει κατά κύριο λόγο την κοινωνική διαμαρτυρία. Οι εκλογές του 2004 εμβαθύνουν ακόμα περισσότερο σε σχέση με αυτές του 2000 την κοινωνική γεωγραφία των δύο μεγάλων κομμάτων: η Ν.Δ. γίνεται ακόμα περισσότερο ‘λαϊκή’ (διατηρώντας βεβαίως τα κοινωνικά της στηρίγματα στις ανώτερες τάξεις), το ΠΑΣΟΚ γίνεται ακόμη περισσότερο ‘αστικό’ (μειώνοντας πλέον αρκετά τις επιρροές του στα λαϊκά στρώματα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια).

Στα πλαίσια αυτά το πρόβλημα της ελληνικής αριστεράς – σε όλες της τις εκδοχές και ανεξάρτητα από τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται – είναι ορατό: η μεγάλη πλειοψηφία των λαϊκών τάξεων εξακολουθεί να στηρίζει τα κόμματα της διακυβέρνησης, εμπιστεύεται δε αυτή τη στιγμή περισσότερο τη ΝΔ, η οποία από την πλευρά αυτή είναι περισσότερο ‘αριστερή’ του ΠΑΣΟΚ.

Σύμφωνα με το αθροιστικά στοιχεία των προεκλογικών ερευνών της VPRC, καθώς και του exit poll την ημέρα των εκλογών, ο Συ.ΡΙΖ.Α ψηφίστηκε τελικά από το 63% των ψηφοφόρων του Συνασπισμού 2000. Από το παλαιό εκλογικό σώμα του κόμματος μετακινήθηκε προς το ΠΑΣΟΚ το 15% και προς τη ΝΔ το 13%. Μικρότερες (οριακές) μετακινήσεις παρατηρήθηκαν και προς τα μικρότερα κόμματα.

Ο Συ.ΡΙΖ.Α αναπλήρωσε τις σημαντικές αυτές διαρροές κερδίζοντας το 1% των ψηφοφόρων ΠΑΣΟΚ 2000 (περίπου 0.4% του εκλογικού σώματος), το 4% των νέων ψηφοφόρων (περίπου 0.2% του γενικού εκλογικού σώματος), το 6% των ψηφοφόρων 2000 Λευκού/Ακυρου, το 4% της αποχής 2000 και το 3% των ψηφοφόρων 2000 ‘άλλου’ κόμματος. Το άθροισμα των παραπάνω κατηγοριών είναι περίπου 0.5-0.6% στο σύνολο του εκλογικού σώματος, το οποίο αθροιζόμενο στις ψήφους των νέων ψηφοφόρων και των προερχόμενων από το ΠΑΣΟΚ έδωσε το τελικό αποτελέσμα.

Πρέπει να τονιστεί επίσης, ότι η κατάκτηση εκ μέρους του Συ.ΡΙΖ.Α. του ορίου 3% κάθε άλλο παρά προφανής ήταν, σε πείσμα της πλειοψηφίας των προεκλογικών δημοσκοπήσεων που του έδιναν ποσοστά άνω του 3.5% έως και 4% (οι ίδιες δημοσκοπήσεις πρόεβλεπαν ‘ντέρμπι’ μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων). Είναι χαρακτηριστικό ότι στη μερίδα των ψηφοφόρων που αποφάσισε την ‘τελευταία στιγμή (δύο ημέρες πριν)’ για το τι θα ψηφίσει και η οποία καταγράφηκε την ημέρα των εκλογών από το exit poll της VPRC σε 12% του εκλογικού σώματος, ο Συ.ΡΙΖ.Α κατέγραψε ποσοστό 9%, κρισιμότατο όπως αποδείχτηκε για την είσοδο στη Βουλή.

Το συμπέρασμα απο τα παραπάνω στοιχεία είναι εμφανές: ο Συ.ΡΙΖ.Α αποτελεί ως προς την εκλογική του βάση ένα ‘νέο πολιτικό μόρφωμα’. Ο παλαιός Συνασπισμός (2000) αποτελεί μόλις το 65% της σημερινής εκλογικής βάσης, όπως φαίνεται και στον πίνακα 1. Η σημερινή εικόνα έχει περισσότερο παραταξιακά και όχι κομματικά χαρακτηριστικά. Είναι δεδομένο και απολύτως βέβαιον, ότι αν δεν είχε δημιουργηθεί το Ενωτικό Ψηφοδέλτιο ο Συνασπισμός θα κατέγραφε ποσοστά της τάξης του 2-2.2%, αφού η αφαίμαξη δυνάμεων τόσο από το ΠΑΣΟΚ (‘κεντροαριστερή ψήφος’) όσο και από τη ΝΔ (‘αντικαθεστωτική ψήφος’) δεν στάθηκε δυνατόν να ανακοπεί

Το ΚΚΕ, αντίθετα, αποτελεί ένα πολύ πιο συνεκτικό εκλογικό σώμα. Κατέγραψε ποσοστό συσπείρωσης σε σχέση με το 2000 80%, γεγονός που του έδωσε μια πολύ μεγαλύτερη εκλογική άνεση. Εμφάνισε βεβαίως και αυτό αξιοσημείωτες διαρροές προς τη ΝΔ (8% της εκλογικής του βάσης του 2000), επιβεβαιώνοντας το ρεύμα ‘αντικαθεστωτικής ψήφου’ που παρατηρείτο καθ’όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Οι διαρροές προς το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν σημαντικές (5% του εκλογικού σώματος), ενώ και προς τις άλλες κατευθύνσεις οι διαρροές ήταν τελικώς μικρές. Ολες αυτές κατάφερε να τις αναπληρώσει κυρίως από το πρώην κυβερνητικό κόμμα, κερδίζοντας το 2% των ψηφοφόρων ΠΑΣΟΚ 2000 (περίπου 0.8-1% του συνολικού εκλογικού σώματος) και δείχνοντας ότι η πολιτική του γραμμή και το ιδεολογικό του στίγμα μπορούσε ευκολότερα σε σχέση με τον Συ.ΡΙΖ.Α. να αποκτήσει ακροατήριο στο ‘λαϊκό ΠΑΣΟΚ’. Η σημερινή του πολιτική σύνθεση παρουσιάζεται στον πίνακα 2 που ακολουθεί.

Το μεγάλο πρόβλημα του χώρου της ριζοσπαστικής αριστεράς εξακολουθεί να βρίσκεται στη μικρή έως ανύπαρκτη λαϊκότητα της κοινωνικής του βάσης. Η πολιτική που επιχειρήθηκε από τον Συνασπισμό με το ενωτικό ψηφοδέλτιο απάντησε στο ζήτημα της πολιτικής διεύρυνσης, όχι όμως και σε αυτό της κοινωνικής. Το εκλογικό σώμα του Συ.ΡΙΖ.Α. εξακολουθεί να αποτελεί συνέχεια του εκλογικού σώματος της παλαιάς (μεταπολιτευτικής) ανανεωτικής αριστεράς, να εντοπίζεται δηλαδή στα μεσαία και στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και να διαθέτει ελάχιστη επιρροή στα λαϊκά –εργατικά. Οπως αναλυτικά φαίνεται στον πίνακα 3, η υστέρηση του χώρου είναι σημαντική στους πολίτες με το χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο (που αντιστοιχούν και στις χαμηλότερες θέσεις της κοινωνικής και παραγωγικής ιεραρχίας), στους άνεργους που έχασαν την εργασία τους, στους συνταξιούχους και τους αγρότες, στους πολίτες που συμπιέζονται εισοδηματικά.

Αντίστοιχη εικόνα παρέχει και η ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Τα ποσοστά του Συ.ΡΙΖ.Α. στους εργατικούς – λαϊκούς Δήμους της Β’Εκλογικής Περιφέρειας Αθηνών και της Β’Πειραιώς είναι συστηματικώς χαμηλότερα από το μέσο εκλογικό ποσοστό της περιφέρειας. Με γενικό ποσοστό 5.6% στην Β’Αθηνών το ποσοστό στους ΑγΑναργύρους είναι 4.85%, στο Ιλιον 4.25%, στο Καματερό 3.69%, στην Αγ.Βαρβάρα 3.6%, στο Αιγάλεω 5.1% και στο Περιστέρι 4.8%. Στη Β’Πειραιά, με γενικό ποσοστό 3.97%, το Κερατσίνι κατέγραψε 3.9%, ο Αγ.Ιωάννης Ρέντη 3.8%, το Πέραμα 2.8% και μόνο στη Νίκαια παρατηρήθηκε ποσοστό ελαφρώς μεγαλύτερο από το μέσο όρο (4.3%). Αντίθετα, στους μεσοαστικούς και αστικούς Δήμους της Β’Αθηνών τα ποσοστά είναι συστηματικώς μεγαλύτερα από το μέσο όρο: Νέα Σμύρνη 7.6%, Χολαργός 7.3%, Αγ.Παρασκευή 6.3%, Χαλάνδρι 6.8%, Μαρούσι 6.5%, Π.Ψυχικό 6.5%, Φιλοθέη 6.1%, Π.Φάληρο 5.5%, Κηφισιά 3.9%, Εκάλη 3.9%. Σε όλους τους παραπάνω μεσοαστικούς και αστικούς Δήμους ο Συ.ΡΙΖ.Α. κατέγραψε ποσοστά μεγαλύτερα ή και πολύ μεγαλύτερα από το ΚΚΕ.

Ακριβώς αντίθετη εικόνα παρουσιάζει το ΚΚΕ. Με γενικό ποσοστό 8.8% στη Β’Αθηνών, κατέγραψε στους εργατικούς – λαϊκούς Δήμους ποσοστό 9.5% στους Αγ.Αναργύρους, 9.9% στο Ιλιον, 11.1% στο Καματερό, 9.9% στην Αγ.Βαρβάρα, 10.7% στο Αιγάλεω και 11.1% στο Περιστέρι. Στη Β’Πειραιώς, με γενικό ποσοστό 11.1% κατέγραψε ποσοστά 14.6% στη Νίκαια, 10.5% στο Κερατσίνι, 10.9% στο Πέραμα και 8% στον Αγ.Ιωάννη Ρέντη. Αντίστροφα υστέρησε συστηματικά βάσει του ποσοστού του στην περιφέρεια στους μεσοαστικούς και αστικούς δήμους της Β’Αθηνών: Ν.Σμύρνη 7.3%, Χολαργός 6.9%, Αγ.Παρασκευή 5.8%, Χαλάνδρι 6.6%, Μαρούσι 6.1%, Π.Ψυχικό 2.7%, Φιλοθέη 2.3%, Π.Φάληρο 5.4%, Κηφισιά 4.5%, Εκάλη 2.1%.

Η εκλογική επιρροή του ΚΚΕ, όπως φαίνεται στον πίνακα 3, είναι κοινωνικά περισσότερο ισορροπημένη, με σημαντική επιρροή στους ανέργους που έχασαν την εργασία τους, στους συνταξιούχους, στους πολίτες με μεγάλη εισοδηματική πίεση και με αίσθημα ανασφάλειας για το μέλλον. Η κοινωνική μετακίνηση του ΠΑΣΟΚ προς τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και στους ‘πλούσιους’ πολίτες βοήθησε το ΚΚΕ να ξανααποκτήσει μέρος του ιστορικού κοινωνικού ακροατηρίου στις λαϊκές τάξεις.

Με δεδομένη την κοινωνική γεωγραφία των κομμάτων της αριστεράς που καταγράφηκε στις εκλογές μπορούν να διατυπωθούν τα εξής συμπεράσματα: α) η παράταξη της αριστεράς έχει πολύ δρόμο να διανύσει ώστε να αποτελέσει τον πολιτικό εκφραστή των κατώτερων και φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων. Η ‘ταξική φυσιογνωμία’ της είναι ξεθωριασμένη, ενώ η διείσδυση των κομμάτων διακυβέρνησης (κυρίως της ΝΔ σήμερα) στα λαϊκά στρώματα τεράστια. β) ο χώρος του Συ.ΡΙΖ.Α., αλλά και γενικότερα ο χώρος της εναλλακτικής και ριζοσπαστικής αριστεράς, εκτός από την πολιτική διεύρυνση είναι επιτακτική ανάγκη να αναζητήσει και την αντίστοιχη κοινωνική. Η διατήρηση της ίδιας μεταπολιτευτικής κοινωνικής φυσιογνωμίας είναι αδύνατη. Το δίλημμα είναι προφανές: ή θα εκφράσει τα νέα λαϊκά κοινωνικά στρώματα και θα βαδίσει παράλληλα με τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους ή θα οδηγηθεί στη συρρίκνωση και διάλυση. Για να επιτευχθεί η νέα πολιτική εκπροσώπηση πρέπει με συνέπεια να υπηρετηθεί ο στόχος της κοινωνικής αντιπολίτευσης και της ανάπτυξης των κινημάτων. γ) η κοινωνική και ιδεολογική μετακίνηση του ΠΑΣΟΚ παρέχει μια ιστορική ευκαιρία για την αναζήτηση νέων πολιτικών εκπροσωπήσεων εκ μέρους των λαϊκών τάξεων. Η ευκαιρία είναι αντίστοιχη με αυτήν της μεταπολίτευσης. Ευρύτερες ανασυνθέσεις βρίσκονται ενώπιόν μας και το ενδιαφέρον είναι ποιά πολιτική συγχώνευση θα φανεί πιο διορατική και πιο σύγχρονη.