|
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Σύντομη ιστορική ανασκόπηση: Η Κύπρος υπό την αγγλική κυριαρχία
- Το 1878 η Κύπρος – μέρος έως τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – παραχωρείται στους Βρετανούς. Η Cyprus Convention (αμυντική Συνθήκη Μεγάλης Βρετανίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) προβλέπει ότι οι Βρετανοί κατέχουν και διοικούν το νησί, ενώ η Τουρκία διατηρεί την ψιλή κυριότητα του νησιού και οι Κύπριοι θεωρούνται οθωμανοί υπήκοοι.
- Το καθεστώς αυτό ισχύει έως το 1923, όταν η Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου) παραιτείται από όλα τα διακιώματά της στην Κύπρο. Από το 1925 η Κύπρος ανακηρύσσεται αποικία του βρετανικού στέμματος και οι Κύπριοι θεωρούνται βρετανοί υπήκοοι.
- Μετά το 1945 και υπό την πίεση των κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα, οι βρετανοί προτείνουν αρκετές φιλεύθερες μεταρρυθμίσεις με κυριότερη τη συγκρότηση Νομοθετικής Συνέλευσης όπου οι έλληνες κύπριοι θα είχαν την απόλυτη πλειοψηφία. Οι έλληνες αντιδρούν στις προτάσεις φοβούμενοι ότι οι μεταρρυθμίσεις θα νομιμοποιούσαν επί μακρόν τη βρετανική παρουσία στο νησί. Η ελληνορθόδοξη Εκκλησία διοργάνωσε δημοψήφισμα το 1950 στο οποίο ο κυπριακός λαός με πλειοψηφία 95.7% τάχτηκε υπέρ της Ενωσης με την Ελλάδα. Η κυβέρνηση της Μ.Βρετανίας δεν το αναγνώρισε. Οι εξελίξεις αυτές ενεργοποιούν και την τουρκοκυπριακή κοινότητα, η οποία διαβλέπει τον κίνδυνο μιας ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.
- Υπό την πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης στα τέλη του 1956 η βρετανική κυβέρνηση διορίζει το λόρδο Radcliffe ως συνταγματικό επίτροπο στην Κύπρο, με στόχο να διαμορφώσει ένα σύστημα αυτοκυβέρνησης του νησιού υπό αγγλική κυριαρχία και με τη συναίνεση τόσο της ελληνικοκυπριακής όσο και της τουρκοκυπριακής πλευράς. Το σχέδιό του απορρίφθηκε από την ελληνική κυβέρνηση και τον πολιτικό ηγέτη της Κύπρου Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Η βρετανική κυβέρνηση επανήλθε με το σχέδιο Macmillan το 1958, που προέβλεπε τριπλή κυριαρχία της Βρετανίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας, σχέδιο που επίσης δεν προχώρησε.
- Την 1η Απριλίου 1955 ιδρύεται από το στρατηγό Γρίβα η ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών), με σκοπό τον αγώνα για την απομάκρυνση των βρετανών και την ένωση με την Ελλάδα. Η περίοδος 1955-1959 χαρακτηρίζεται από αιματηρά γεγονότα και συγκρούσεις. Την ίδια περίοδο ιδρύεται και η τουρκοκυπριακή οργάνωση Turk Mufafa Teskilati (Oργάωση τουρκικής Αμυνας), η οποία σε συμμαχία με τους βρετανούς προσπαθεί να αποτρέψει την ένωση με την Ελλάδα.
- Η παρατεταμένη κρίση οδήγησε πολλά ευρωπαϊκά κράτη και κυρίως το ΝΑΤΟ σε πιέσεις ώστε να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός μεταξύ των εμπλεκομένων μερών που θα απέτρεπε τόσο την ένωση με την Ελλάδα όσο και τη διχοτόμηση του νησιού. Ο συμβιβασμός επιτεύχθηκε τελικά με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου το 1959, σύμφωνα με τις οποίες αναγνωριζόταν η Κύπρος ως ανεξάρτητο κράτος, με τη Βρετανία να συνεχίζει να κατέχει ένα τμήμα εδάφους για τη χρήση των στρατιωτικών της βάσεων και τους Τουρκοκύπριους να συμμετέχουν σε όλα τα ανώτατα κρατικά όργανα.
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Η δυαδική αρχή ως θεμελιώδης αρχή του Κυπριακού Συντάγματος
- Η Ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου γίνεται στις 16 Αυγούστου 1960. Μετά ακριβώς από τη Συμφωνία του Λονδίνου συγκροτήθηκε μεικτή συνταγματική επιτροπή που αποτελείτο από αντιπροσωπείες της Ελλάδος (επικεφαλής ο Θεμ.Τσάτσος), της Τουρκίας (Ε.Ερίμ), των Ελληνοκυπρίων (Γλ.Κληρίδης) και των Τουρκοκυπρίων (Ρ.Ντενκτάς) που αποσκοπούσε στο να προτείνει ένα προσχέδιο Συντάγματος σύμφωνα με τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Η επιτροπή ολοκλήρωσε το προσχέδιο τον Απρίλιο του 1960, η Βασίλισσα της Αγγλίας ενέκρινε την ανεξαρτησία και το Σύνταγμα της Κύπρου ως ο «αποκλειστικός φορέας της συντακτικής εξουσίας» και την 1η Αυγούστου 1960 έγιναν εκλογές για την ανάδειξη της Βουλής των Αντιπροσώπων.
- Το Σύνταγμα της Κύπρου, το οποίο δεν ετέθη υπό την έγκριση του κυπριακού λαού, εκφράζει τρόπον τινα το συμβιβασμό των εμπλεκομένων μερών. Ωστόσο, απέκλινε αισθητά από τις επιδιώξεις των τριών μερών: η Βρετανία ήθελε με κάθε τρόπο να ελέγχει το νέο ανεξάρτητο κράτος, η Τουρκία επιθυμούσε είτε ένα τριζωνικό ομοσπονδιακό κράτος είτε την ένωση ενός μέρους με την Τουρκία και ένα μεγάλο μέρος των ελλήνων πολιτικών την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Χαρακτηριστικό στοιχείο για τη συγκρότηση του νέου κρατικού μορφώματος είναι ότι οι ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι δεν συμμετείχαν στις συνθήκες του Λονδίνου και της Ζυρίχης, απλώς οι ηγέτες τους συνυπέγραψαν το Σύνταγμα μαζί με τους προξένους της Ελλάδος και της Τουρκίας και τον βρετανό κυβερνήτη της Κύπρου.
- Συνεπώς, το Σύνταγμα της Κύπρου δεν αποτελεί πρωτογενή κανόνα δικαίου, αλλά ένα δοτό και παραχωρημένο Σύνταγμα. Σε κανένα από τα άρθρα του δεν αναφέρεται ο λαός ως πηγή εξουσίας.
- Κεντρικό θεσμικό ζήτημα στο κυπριακό Σύνταγμα αποτελεί η προσπάθεια να διατηρηθεί ο κοινωνικός, εθνικός και θρησκευτικός δυισμός, δηλαδή η συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων (της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής). Ετσι, κορυφαία αρχή που διαπερνά το Σ. είναι η δυαδική αρχή. Η δυαδική αρχή προέβλεπε τη συμμετοχή ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων σε αναλογία 10:7 σε όλα τα όργανα του κράτους, αλλά και ένα σύστημα αλληλεξαρτημένων ελέγχων και αρμοδιοτήτων μεταξύ των πολιτειακών οργάνων, έτσι ώστε καμία απόφαση ενός οργάνου ή του αντιπροσώπου μιας κοινότητας να μην μπορεί να ισχύσει αυτόνομα.
- Ποιό είναι το πολιτικό αποτέλεσμα της δυαδικής αρχής (δηλ. της θέσπισης αμοιβαίων μηχανισμών ελέγχου και αλληλένδετων αρμοδιότητων); Η αναπαραγωγή των διαφορών ανάμεσα στις δύο κοινότητες και η ανάδειξη του βρετανικού παράγοντα σε ρυθμιστή των σχέσεων. Αλλωστε το 10:7 παρέβλεπε την πληθυσμιακή συγκρότηση του κυπριακού πληθυσμού, αφού η ελληνοκυπριακή κοινότητα αποτελούσε περίπου το 82% του συνολικού πληθυσμού και η τουρκοκυπριακή το 18%.
- Σημαντική έκφραση της δυαδικής αρχής αποτελούν οι αρμοδιότητες που ασκούνται από κοινού μεταξύ του ελληνοκυπρίου Προέδρου της Δημοκρατίας και του τουρκοκυπρίου Αντιπροέδρου (βλ. σελ. 48 του διανεμόμενου συγγράμματος).
- Η δυαδική αρχή αποτυπώνεται έντονα στις σχετικές με τις αρμοδιότητες των οργάνων της εκτελεστικής λειτουργίας διατάξεις, που αφορούν άμεσα στον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Ετσι, ο Πρόεδρος δεν συμμετέχει σε ψηφοφορίες λήψης αποφάσεων, αλλά α) παρευρίσκεται και προεδρεύει στις συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και β) θέτει τα διαδικαστικά όρια και το πλαίσιο των επιλογών – καταρτίζει την ημερήσια διάταξη. Επίσης, αν και εκπροσωπεί τη χώρα διεθνώς, οι συμφωνίες που καταρτίζει συνομολογούνται με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Με άλλα λόγια, ο Πρόεδρος – αν και άμεσα εκλεγμένος – υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς λόγω της δυαδικής αρχής.
- Η δυαδική αρχή οδήγησε και σε μια αλληλεξάρτηση αρμοδιοτήτων εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας.
- Για να θωρακιστεί καλύτερα η δυαδική αρχή, τα 48 άρθρα του Σ. που αναφέρονται σε αυτήν θεωρήθηκαν θεμελιώδη, απαγορεύτηκε δηλαδή η αναθεώρησή τους. Ετσι το Σ. της Κύπρου θεωρήθηκε από νομικής συνταγματικής πλευράς ένα από τα αυστηρότερα Συντάγματα του κόσμου. Αυστηρότητα που ενισχύθηκε από το άρθρο 182.3 που προέβλεπε ότι για την αναθεώρηση των υπολοίπων διατάξεων απαιτείται η πλειοψηφία των 2/3 των βουλευτών της κάθε κοινότητας.
- Η δυαδική αρχή υπήρξε αναποτελεσματική για τη διακυβέρνηση του νησιού γι’αυτό οδήγησε σε πάμπολλες πολιτικές κρίσεις. Μια από αυτές: άρνηση των τουρκοκυπρίων βουλευτών να ψηφίσουν το νόμο περί φόρου εισοδήματος για τον προϋπολογισμό του 1961. Μια άλλα κρίση δημιουργήθηκε από την επιμονή των τουρκοκυπρίων για πλήρη διαχωρισμό των δημοτικών αρχών σε πέντε μεγάλους δήμους της χώρας. Στις 31/12/1962 η τουρκοκυπριακή Συνέλευση ψήφισε νόμο χωριστής αυτοδιοίκησης σε 5 δήμους και οι έλληνες υπουργοί αντέδρασαν επιβάλλοντας ενιαίο σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης. Αλλα παραδείγματα κρίσης είναι η στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών, η ίδρυση στρατού ξηράς, κ.λπ.
- Το Νοέμβριο του 1963 ο Μακάριος (Πρόεδρος της Δ.) πρότεινε 13 σημεία αναθεώρησης του Συντάγματος που αφορούσαν την αποδυνάμωση της δυαδικής αρχής και τη διαπλοκή των αρμοδιοτήτων μεταξυ των ανώτατων κρατικών οργάνων. Η τουρκοκυπριακή πλευρά αποχώρησε από το Υπουργικό Συμβούλιο και από το δημόσιο τομέα. Μετά την αποχώρηση των τουρκοκυπρίων υπήρξαν σημαντικές θεσμικές αλλαγές: περιορισμένη αναθεώρηση του Σ., καταργήθηκε η ελληνική κοινοτική Συνέλευση και ιδρύθηκε το Υπουργείο Παιδείας, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο αποτελείτο πλέον μόνον από έλληνες υπουργούς.
- Οι τουρκοκύπριοι αποχώρησαν σε θύλακες στο βόρειο τμήμα του νησιού, και ίδρυσαν το υβρίδιο της «Προσωρινής τουρκοκυπριακής Διοίκησης». Πρόπλασμα του μετέπειτα τουρκοκυπριακού κράτους που δημιουργήθηκε στο βόρειο τμήμα της Κύπρου μετά την εισβολή του τουρκικού στρατού το 1974.
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Το εκλογικό σώμα – Οι προεδρικές εκλογές έως την τουρκική εισβολή
- Η δυαδική αρχή αποτυπώνεται και στις διαδικασίες παραγωγής της κρατικής θέλησης. Έτσι, μέχρι την αποχώρησή τους οι τουρκοκύπριοι εξέλεγαν από την κοινότητά τους τον Αντιπρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 30% των μελών της Βουλής, τα μέλη της τουρκικής κοινοτικής Συνέλευσης και τους αντιπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης.
- Μετά την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων στις εκλογές προκηρύχτηκαν μόνον οι 35 έδρες της ελληνικής κοινότητας. Ωστόσο, ο αριθμός δεν επαρκούσε για τις ανάγκες της Ολομέλειας και των κοινοβουλευτικών επιτροπών και έτσι αποφασίστηκε η αύξηση των ελλήνων βουλευτών σε 56 από 35 και των Τούρκων σε 24 από 15, που σύμφωνα με την Απόφαση 2060 του 1985 θα τις καταλάμβαναν όταν θα επανέρχονταν από τα κατεχόμενα της Βόρειας Κύπρου.
- Προϋποθέσεις άσκησης του εκλογικού δικαιώματος: α) να είναι πολίτης της κυπριακής δημοκρατίας. Για να ενταχθεί στο εκλογικό σώμα οφείλει ο Κύπριος πολίτης να ανήκει ή να προσχωρήσει σε μια από τις δύο εθνικές κοινότητες. Η παντρεμένη γυναίκα και το ανήλικο παιδί ακολουθούν την κοινότητα του πατέρα, χωρίς δυνατότητα άλλης επιλογής. β) ο πολίτης οφείλει να έχει τη συνηθισμένη του διαμονή τους τελευταίους έξι μήνες προ της εγγραφής του στους εκλογικούς καταλόγους.
- Η εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους είναι υποχρεωτική και γίνεται με την μέριμνα του ίδιου του πολίτη, 30 ημέρες αφού συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας του (σήμερα το δικαίωμα ψήφου ισχύει από το 18ο έτος της ηλικίας).
- Ισχύει η υποχρεωτικότητα της ψήφου.
- Κάθε υποψηφιότητα προτείνεται με γραπτή αίτηση από τέσσερις εκλογείς της ίδιας εκλογικής περιφέρειας. Οι δύο την προτείνουν, οι δύο την υποστηρίζουν και ο υποψήφιος αποδέχεται γραπτώς.
- Η χώρα χωρίζεται σε έξι περιφέρειες που αντιστοιχούν στις έξι επαρχίες του ενιαίου κυπριακού κράτους: Λευκωσία, Λεμεσός, Αμμόχωστος, Λάρνακα, Πάφος, Κυρήνεια.
- Οι προεδρικές εκλογές του Δεκεμβρίου 1959: Μακάριος 67% - Ιωάννης Κληρίδης 33%. Ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες. Η πολιτική συγκυρία της εποχής: έχουν υπογραφεί οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, αλλά δεν έχει ακόμα γίνει η επίσημη ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ζητούμενο αποτελεί αν η ελληνοκυπριακή πλευρά θα κάνει τις εκλογές με ένα ψηφοδέλτιο (κάτι που θα σημαίνει αρραγές εσωτερικό μέτωπο) ή αντιθέτως θα παρουσιαστούν και άλλοι υποψήφιοι απέναντι στον Μακάριο.
- [ορισμένα στοιχεία της βιογραφίας και της πολιτικής διαδρομής του Μακαρίου: το 1950 ανέβηκε στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κύπρου και από τη θέση αυτή – δεδομένου ότι η Εκκλησία αποτελούσε εκ των πραγμάτων τότε μια τεράστια πολιτική δύναμη – ηγήθηκε του αγώνα για αυτοδιάθεση και ένωση με την Ελλάδα. Το 1956 εξορίστηκε από τους βρετανούς στις Σεϋχέλλες, ηγούμενος του ένοπλου αγώνα εναντίον τους. Το Φεβρουάριο του 1959 υπόγραψε στο Λονδίνο τις συμφωνίες που δημιουργούσαν την κυπριακή δημοκρατία παρόλο που με αυτές αποκλειόταν η ένωση].
- Ο Μακάριος εξέφραζε, κάτι που φάνηκε και στο σχηματισμό της πρώτης προσωρινής Κυβέρνησης όπου ήταν Πρόεδρος (με αντιπρόεδρο τον τουρκοκύπριο Φαζίλ Κιουτσούκ), την ΕΟΚΑ και τη μεγάλη πλειοψηφία της δεξιάς. Ωστόσο οι παλαιοί πολιτικοί της Δεξιάς αλλά και το ΑΚΕΛ (Αριστερά), αντιδρούσαν επιζητώντας ρόλο στο νέο κράτος. Ομάδες της παλαιάς δεξιάς ασκούσαν κριτική στο Μακάριο για τη συναίνεση στη Συμφωνία της Ζυρίχης, ενώ το ΑΚΕΛ διεκδικούσε μεγαλύτερη συμμετοχή στη διακυβέρνηση, κάτι μορφοποιούνταν στις προτάσεις του για συμμετοχή στην κυβέρνηση, για μη αυτοδύναμη πλειοψηφία κανενός κόμματος, για αναλογικό εκλογικό σύστημα. Οι όροι του ΑΚΕΛ δεν έγιναν δεκτοί, με αποτέλεσμα να μορφοποιηθεί ένα (ετερόκλητο) αντιμακαριακό μέτωπο, με υποψήφιο τον μετριοπαθή πολιτικό Γιάννη Κληρίδη που το 1946 είχε εκλεγεί δήμαρχος Λευκωσίας με την υποστήριξη του ΑΚΕΛ.
- Το ιστορικό παράδοξο της συμμαχίας αυτής είναι η συμπόρευση φανατικών αντικομουνιστικών και «ενωτικών» στοιχείων της άκρας δεξιάς με τους «ανεξαρτησιακούς» ηγέτες της αριστεράς.
- Η ετερόκλητη αυτή συμμαχία υπήρξε ως προς το ποσοστό και ανισοβαρής. Από το 33% το 29-30% προήλθε από το ΑΚΕΛ και μόλις το 2-3% από τις δυνάμεις της άκρας δεξιάς. Στην ουσία, οι σύμμαχοι του ΑΚΕΛ δεν κατάφεραν να διεμβολίσουν τον κύριο κορμό της δεξιάς, αλλά ούτε η παρουσία του Κληρίδη τον «μετριοπαθή» χώρο του Κέντρου.
- Οι επόμενες εκλογές έπρεπε να διεξαχθούν το 1964 (5ετής θητεία του Προέδρου). Η αποχώρηση όμως των Τουρκοκυπρίων το 1963 δημιούργησε νέα κατάσταση στην Κύπρο και η Βουλή ανανέωνε κάθε χρόνο τη θητεία του Προέδρου και τη δική της. Έτσι οι επόμενες προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν το 1968.
- Πολιτική συγκυρία της εποχής: στην Ελλάδα έχει προκύψει το πραξικόπημα του 1967 και η ελληνική χούντα το Νοέμβριο του 1967 προβαίνει σε συμφωνία με την Τουρκία (υπό τη μεσολάβηση του αμερικανικού παράγοντα – Σχέδιο Σάιρους Βανς) για αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Κύπρου και τη διάλυση της Κυπριακής Εθνοφρουράς.
- Η συμφωνία αυτή οριοθετεί τη μετακίνηση, πλέον, της ελληνικής πολιτικής από την ένωση στη διχοτομική λύση. Ο Μακάριος αντιδρά, και προσχωρεί πια ολοκληρωτικά στη γραμμή του «ανεξάρτητου κυπριακού κράτους» επιδιώκοντας να προασπίσει την ενότητα της Κύπρου. Αρνείται τη διάλυση της Εθνοφρουράς και προχωρεί σε παραχωρήσεις προς τους τουρκοκυπρίους έτσι ώστε να διευκολύνει το διάλογο μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
- Η εγκατάλειψη της ενωτικής γραμμής συσπειρώνει τους ενωτικούς ακροδεξιούς εναντίον του Μακαρίου, αλλά οι δύο μεγαλύτερες πολιτικές δυνάμεις το Πατριωτικό Μέτωπο (μακαριακή δεξιά) και το ΑΚΕΛ στηρίζουν τον Μακάριο.
- Αποτέλεσμα εκλογών: Μακάριος 96.2%, Ευδόκας 3.8%. Οι εκλογές ανατρέπουν το προσανατολισμό του κυπριακού λαού: από το 96% του 1950 υπέρ της Ένωσης περνάμε στο 96% του 1968 υπέρ της γνώμης για την ανεξαρτησία.
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Οι αρμοδιότητες της Βουλής των Αντιπροσώπων – Οι κοινοτικές Συνελεύσεις: ιστορία και αρμοδιότητες
Η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει καταρχήν πλήρη και απόλυτη αρμοδιότητα σε όλα τα πεδία που αφορούν τη λειτουργία της, δηλ.: απεριόριστη ευχέρεια να καθορίζει την αυτοδιάλυσή της, να συγκαλείται αυτοδίκαια χωρίς τη σύμπραξη ή τη δυνατότητα παρέμβασης του Προέδρου ή του Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας, καθώς και να καθορίζει τους βασικούς κανόνες οργάνωσής της για την επιτέλεση των εργασιών της.
Η Βουλή έχει την πρωτοκαθεδρία της νομοθέτησης, το δικαίωμα προτάσεων νόμων, καθώς και το τεκμήριο της γενικής νομοθετικής αρμοδιότητας. Την αποκλειστική εξουσία για νομοθέτηση – άρα και τον ενισχυμένο ρόλο στη δομή της εξουσίας – η Βουλή την αντλεί από το γεγονός της αυστηρής διάκρισης των λειτουργιών στο κυπριακό πολίτευμα, που αφενός ανάγει τη Βουλή σε νομοθετικό όργανο αλλά και όργανο ελεγκτικό και αφετέρου θέτει και τους περιορισμούς της γενικής νομοθετικής της αρμοδιότητας [Η συστηματική καταγραφή των αρμοδιοτήτων αναλύεται στις σελ. 89-90 του διανεμόμενου εγχειριδίου].
Οι κοινοτικές Συνελεύσεις θεσπίστηκαν στο Κυπριακό Σύνταγμα στο πλαίσιο και τη «λογική» της δυαδικής αρχής. Πρόκειται για προσπάθεια θεσμοποίησης της διακριτότητας των δύο κοινοτήτων αν δει κανείς λεπτομερώς το εύρος αλλά και την ουσία των αρμοδιοτήτων τους.
Οι κοινοτικές συνελεύσεις είχαν αρμοδιότητα στα θέματα Παιδείας, θρησκείας, συγκρότησης θρησκευτικών δικαστηρίων, προσωπικών εισφορών και τελών, εποπτείας στους ΟΤΑ, καθώς και στον οικονομικό έλεγχο διαφόρων οργανώσεων και ιδρυμάτων (π.χ. αθλητικά σωματεία, πολιτιστικά σωματεία, κ.λπ).
Η ελληνική Συνέλευση λειτούργησε έως το 1965, ενώ η τουρκική έως την εισβολή του 1974. Η ελληνική Συνέλευση αυτοδιαλύθηκε ομόφωνα στις 25 Μαρτίου 1965 και μεταβίβασε τις αρμοδιότητές της στην κεντρική διοίκηση (από την οποία είχαν ήδη αποχωρήσει οι τουρκοκύπριοι). Η Βουλή των Αντιπροσώπων επικύρωσε την αυτοδιάλυση και ψήφισε το νόμο για την ίδρυση του Υπουργείου Παιδείας.
Η τουρκική Συνέλευση συνέχισε με το πρόσχημα της συνέχειας του κράτους και μάλιστα της συνταγματικής του διάστασης. Μάλιστα στις 29/12/1967 αποτέλεσε το πρόπλασμα της «Προσωρινής Τουρκοκυπριακής Διοίκησης» που ανακηρύχτηκε στο βόρειο τμήμα του νησιού.
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Οι βουλευτικές Εκλογές στην Κύπρο 1960 - 1991
1. Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν το 1960. Υπήρξαν οι πρώτες και τελευταίες εκλογές στις οποίες συμμετέσχαν και οι δύο Κοινότητες. Στις εκλογές κατήλθαν το Πατριωτικό Μέτωπο (συνασπισμός ομάδων και προσωπικοτήτων της Δεξιάς) που κέρδισε τη μεγάλη πλειοψηφία των ελληνικών εδρών (30), το ΑΚΕΛ που κέρδισε 5 έδρες, ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Αγωνιστών, καθώς και αρκετοί μεμονωμένοι – ανεξάρτητοι υποψήφιοι. Πρόεδρος της Βουλής εκλέχτηκε ο επικεφαλής του Πατριωτικού Μετώπου Γλαύκος Κληρίδης, με αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο σύμφωνα με το Σύνταγμα και τη δυαδική αρχή.
*το ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού) ιδρύθηκε το 1941 και αποτελεί μετεξέλιξη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου που είχε ιδρυθεί το 1926. Μέχρι το 1989 θεωρείτο ένα από τα πιο φιλοσοβιετικά κόμματα της Ευρώπης.
2. Το 1965 δεν διεξήχθησαν εκλογές λόγω των γεγονότων του 1963 που οδήγησαν στην αποχώρηση των τουρκοκυπρίων από τα πολιτειακά όργανα. Η Βουλή ανανέωσε τη θητεία της χωρίς εκλογές.
3. Οι δεύτερες εκλογές διεξήχθησαν το 1970. Δικαίωμα ψήφου σε αυτές είχαν περίπου 264.000 ελληνοκύπριοι και η συμμετοχή έφτασε το 95-96%. Το Ενιαίο Κόμμα (κόμμα της Δεξιάς, με επικεφαλής τον Γλ.Κληρίδη) εξέλεξε 15 έδρες, η Προοδευτική Παράταξις 7 έδρες, το ΑΚΕΛ 9 έδρες, το Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα 2 έδρες και η ΕΔΕΚ 2 έδρες. Κατήλθαν επίσης και ανεξάρτητοι υποψήφιοι. Πρόεδρος της Βουλής εκλέχτηκε ο Γλ.Κληρίδης.
*Η ΕΔΕΚ (Ενιαία Δημοκρατική Ενωση Κέντρου) ιδρύθηκε το 1969 από τον γιατρό Βάσο Λυσσαρίδη, αγωνιστή του εθνικοαπελευθερωτικού κυπριακού αγώνα. Πρόκειται για κόμμα που κινήθηκε στον αστερισμό των σοσιαλιστικών κομμάτων, με έντονα τα πατριωτικά στοιχεία στην πολιτική του φυσιογνωμία.
4. Οι τρίτες βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν το 1976, δύο χρόνια μετά την τουρκική εισβολή. Για πρώτη φορά συμμετέχει, προφανώς, και ο προσφυγικός πληθυσμός, ο οποίος ψηφίζει για την εκπροσώπηση των εκλογικών περιοχών της περιοχής από την οποία έχει φύγει. Το εκλογικό σύστημα που εφαρμόζεται είναι πλειοψηφικό και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ΔΗ.ΣΥ. (Δημοκρατικός Συναγερμός) παρότι θα κερδίσει το 26% των ψήφων και θα είναι πρώτο κόμμα να μην εκλέξει βουλευτή. Την κοινοβουλευτική πλειοψηφία σε αυτές τις πρώτες μετά την εισβολή εκλογές κερδίζει η Δημοκρατική Παράταξις (ΔΗΚΟ) με 21 έδρες, σχηματισμός που αποτελείται από προσωπικότητες της κεντροδεξιάς και του κέντρου που βρίσκονται σε επαφή με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.Το ΑΚΕΛ κέρδισε 9 έδρες και η ΕΔΕΚ 4 έδρες.
*Ο ΔΗ.ΣΥ. (Δημοκρατικός Συναγερμός) δημιουργήθηκε το 1976 ως ενιαίο κόμμα της κυπριακής δεξιάς, με επικεφαλής τον Γλ.Κληρίδη. Ιδεολογικά κινείται στο χώρο της παραδοσιακής δεξιάς και συμμετέχει στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
** Το ΔΗΚΟ (Δημοκρατικό Κόμμα) ιδρύθηκε επίσης το 1976. Είναι κόμμα της κεντροδεξιάς. Από το ΔΗΚΟ προέρχεται ο σημερινός Πρόεδρος της Κύπρου Τάσσος Παπαδόπουλος.
5. Οι επόμενες βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν το 1981. Το εκλογικό σύστημα άλλαξε σε ενισχυμένη αναλογική από πλειοψηφικό και δικαίωμα ψήφου είχαν περίπου 309.000 ελληνοκύπριοι ψηφοφόροι. Στις εκλογές αυτές ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ εξέλεξαν από 12 βουλευτές, το ΔΗΚΟ 8 και η ΕΔΕΚ 3. Πρόεδρος της Βουλής εξελέγη ο Γιώργος Λαδάς, προερχόμενος από το ΔΗΚΟ.
6. Οι εκλογές του 1985 χαρακτηρίστηκαν από την αύξηση των εδρών που αποφάσισε η Βουλή από 50 σε 80, διατηρώντας την αναλογία ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών εδρών που όριζε το Σύνταγμα του 1960. Στις εκλογές αυτές ψήφισαν 327.821 ψηφοφόροι από το σύνολο των 346.454. Ο ΔΗΣΥ έλαβε το 33.5% των ψήφων και εξέλεξε 19 έδρες, το ΔΗΚΟ 27.6% και 16 έδρες, το ΑΚΕΛ 27.4% και 14 έδρες και η ΕΔΕΚ 11.1% και 6 έδρες.
7. Το 1991 παρατηρείται πλέον μια ανοδική σταθεροποίηση των δύο βασικών κομματικών πόλων, του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ. Στις εκλογές αυτές ο ΔΗΣΥ φτάνει το 35.8% των ψήφων και εκλέγει 20 έδρες, το ΑΚΕΛ κερδίζει το 30.6% και φτάνει τις 18 έδρες, το ΔΗΚΟ πέφτει στο 19.5% και εκλέγει 11 έδρες, και η ΕΔΕΚ κερδίζει το 11% και 7 έδρες. Στις εκλογές αυτές κατέρχεται και το ΑΔΗΣΟΚ, ένα μικρό κόμμα της ανανεωτικής Αριστεράς που προέρχεται από διάσπαση του ΑΚΕΛ και το οποίο κέρδισε το 2.4% των ψήφων, χωρίς να εκλέξει βουλευτή.
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Οι βουλευτικές Εκλογές στην Κύπρο 1996 και 2001 – Ο ρόλος της Εκκλησίας στην πολιτική αντιπροσώπευση
1. Το 1996 εφαρμόζεται νέος εκλογικός νόμος, με τον οποίον εκλέγεται όποιος έχει το 1/56 των εγκύρων ψήφων, δηλ. ποσοστό 1.79%. Το σύστημα γίνεται σαφώς αναλογικότερο. Το εκλογικό σώμα ανέρχεται σε 381.000 περίπου ψηφοφόρους. Ο ΔΗΣΥ κερδίζει το 34.5% των ψήφων και 20 έδρες, το ΑΚΕΛ 33% και 19 έδρες, το ΔΗΚΟ 16.4% και 10 έδρες, η ΕΔΕΚ 8.1% και 5 έδρες, το ΑΔΗΣΟΚ 1.4%, το Κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών (κόμμα που ίδρυσε ο τ. Πρόεδρος Γ.Βασιλείου) 3.7% και οι Οικολόγοι 1%.
2. Το 2001 για πρώτη φορά κερδίζει τις εκλογές το ΑΚΕΛ με 34.7%. Ο ΔΗΣΥ κέρδισε 34%, το ΔΗΚΟ 14.8%, το ΚΙΣΟΣ (μετονομασία της ΕΔΕΚ) 6.5%, οι Νέοι Ορίζοντες (νεόκοπο κόμμα της Δεξιάς) 3%, οι Ελεύθεροι Δημοκράτες 2.6%, το ΑΔΗΚ 2.16% και οι Οικολόγοι 1.98%.
Η περίπτωση της Εκκλησίας στην Κύπρο: «Πριν από το 1960 οι πολιτικές δυνάμεις δεν ήταν συγκροτημένες και οι πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες συντελούνταν στο πλαίσιο της Εκκλησίας. Την πολιτική της δύναμη η Εκκλησία αντλούσε από την τεράστια οικονομική δύναμη που είχε συγκεντρώσει ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας, και κυρίως από τη δυνατότητα να διαχειρίζεται την περιουσία της από τη δυνατότητα να διαχειρίζεται την περιουσία της χωρίς την παρέμβαση του Κράτους, σε συνδυασμό με την ισχυρή θρησκευτική πίστη ιδιαίτερα των αγροτικών και μεσαίων στρωμάτων.... Τη νομιμοποίηση της δύναμής της η Εκκλησία αντλούσε από την ανάδειξη των κληρικών, σε όλους τους βαθμούς ιεραρχίας, με άμεση μυστική ψηφοφορία από το λαό. Μετά την ανεξαρτησία, η Εκκλησία συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κυπριακή πολιτική ζωή, ιδιαίτερα εξαιτίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ο οποίος θεωρείτο χαρισματικός ηγέτης από ευρύτατα στρώματα του κυπριακού λαού. Για τους λόγους αυτούς δεν αφέθηκαν πολλά περιθώρια στους πολιτικούς σχηματισμούς να αναπτυχθούν ούτε στον τότε υποτυπώδη συνδικαλισμό να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος με αυτόνομη δυναμική παρουσία» (από το βιβλίο του Δ.Μέλισσα, Πολιτικά Κόμματα στην Κυπριακή Δημοκρατία, Η εξέλιξη προς τη θεσμοποίηση, εκδ. Αντ.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1996).
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Οι βουλευτικές εκλογές 2006 – Κοινωνικά χαρακτηριστικά της ψήφου στην Κύπρου
Στις 21 Μαίου 2006 διεξήχθησαν οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές, όπου και ψήφισαν 445.915 ελληνοκύπριοι. Το ΑΚΕΛ έλαβε ποσοστό 31.13% και 18 έδρες, ο ΔΗΣΥ 30.34% και 18 έδρες, το ΔΗΚΟ 17.92% και 11 έδρες η ΕΔΕΚ ΚΣ 8.9% και 5%, το ΕΥΡΩ.ΚΟ (Ευρωπαϊκό Κόμμα) 5.75% και 3 έδρες, το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών 1.95% και 1 έδρα, οι Ενωμένοι Δημοκράτες 1.56%, το Κίνημα Ελευθέρων Πολιτών 1.22% και η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία 0.44%.
Το Ευρωπαϊκό Κόμμα ιδρύθηκε από βουλευτές που αποχώρησαν από τον ΔΗΣΥ διαφωνώντας με την ηγεσία του που στήριξε το ΝΑΙ στο Δημοψήφισμα του 2004 για το Σχέδιο ΑΝΑΝ. Με το κόμμα αυτό συνεργάστηκε και το Κόμμα των Νέων Οριζόντων. Πρόεδρος του κόμματος εξελέγη ο Δημήτρης Συλλούρης, ο οποίος διεγράφη από τον ΔΗΣΥ και αναπληρωτής Πρόεδρος ο Νίκος Κουτσού, πρόεδρος των Νέων Οριζόντων.
Το Κίνημα Ελευθέρων Πολιτών ιδρύθηκε από τον πρώην Υπουργό Γεωργίας Τίμη Ευθυμίου, βουλευτή του ΔΗΣΥ που αποχώρησε από το κόμμα.
Η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία ιδρύθηκε και αυτή από πρώην στελέχη του ΔΗΣΥ που αποχώρησαν από αυτό λόγω διαφωνίας με τη στάση του κόμματος στο Σχέδιο ΑΝΑΝ. Πριν ιδρυθεί η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία είχε δημιουργηθεί ο «Συνασπισμός για την Ευρώπη» από τα ίδια στελέχη με στόχο τη διεκδίκηση έδρας στην Ευρωβουλή. Επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου τέθηκε ο πρώην πρόεδρος του ΔΗΣΥ Γ.Μάτσης, ο οποίος εξελέγη ευρωβουλευτής.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Κοινωνικές συντεταγμένες των τριών μεγαλύτερων κυπριακών πολιτικών κομμάτων
Ο ΔΗΣΥ στηρίζεται ιστορικά στην αστική και μεσοαστική τάξη και τη μεγάλη μάζα των αγροτών. Υψηλά επίσης είναι τα ποσοστά του κόμματος και στους πρόσφυγες, ειδικά σε όσους κατάγονται από περιοχές όπου η ιστορική πόλωση μεταξύ Αριστεράς / Δεξιάς ήταν έντονη (π.χ. Αμμόχωστος).
Το ΑΚΕΛ βρίσκει την υποστήριξή του στην εργατική τάξη και γενικότερα στα μισθωτά – λαϊκά στρώματα της περιφέρειας των πόλεων. Στα αγροτικά στρώματα η επιρροή του κόμματος είναι αξιοσημείωτη, αλλά αρκετά μικρότερη από τον εθνικό μέσο όρο του. Εκτός από ισχυρή οργάνωση, το ΑΚΕΛ διαθέτει μεγάλη οικονομική δύναμη αφού ελέγχει πολλές επιχειρήσεις τόσο στη μεταποίηση όσο και στις υπηρεσίες. Χιλιάδες μέλη του εργάζονται στις κομματικές επιχειρήσεις και βρίσκονται έτσι συνδεδεμένες με το κόμμα και με οικονομικούς δεσμούς.
Το ΔΗΚΟ βρίσκει τη βασική στήριξή του σε φιλομακαριακές μάζες της δεξιάς ή της κεντροδεξιάς που αποστρέφονται τον ΔΗΣΥ λόγω της σχέσης που είχε με στελέχη που υποστήριξαν το πραξικόπημα του 1974. Η βασική ισχύς του κόμματος εντοπίζεται στις αστικές περιοχές, ενώ μικρή είναι η επιρροή του στους προσφυγικούς πληθυσμούς.
Δώστε ιδιαίτερη σημασία στα βασικά σημεία που προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν και ειδικότερα στην πρόβλεψη για τη συγκρότηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου (αρμοδιότητες και σύνθεση).
|
