ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Αντικείμενο της διατριβής είναι η διερεύνηση του χαρακτήρα και της δομής των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1974 – 1985. Η εργασία προσεγγίζει συνολικά τη διαδικασία μέσα από την οποία κάθε κόμμα της συγκεκριμένης περιόδου, αφενός μεν διαμόρφωσε τις δικές του σχέσεις εκπροσώπησης με τις κοινωνικές ομάδες της ελληνικής κοινωνίας αφετέρου δε ενσωμάτωσε τις σχέσεις αυτές στο κρατικό θεσμικό πλαίσιο. Η κύρια υπόθεση εργασίας που διατρέχει τη διατριβή είναι ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας κάθε πολιτικού κόμματος, καθώς και ο ρόλος που διαδραματίζει στην ευρύτερη εθνική σκηνή κάθε χώρας είναι αποτέλεσμα της ιδιαίτερης συγχώνευσης των δύο παραπάνω διαδικασιών.

Η μεθοδολογική βάση προσέγγισης του αντικειμένου έχει ως στόχο να μην εμπλέξει την ανάλυση των συγκεκριμένων κομμάτων, αλλά και να μην οδηγήσει επίσης, σε κάποια ‘κομματική τυπολογία’. Το θεωρητικό υπόβαθρο της διατριβής τονίζει την ανάγκη τα πολιτικά κόμματα να προσεγγισθούν όχι ως στατικά (οργανωτικά ή ιδεολογικά) εργαλεία, αλλά ως εκφράσεις δυναμικών και διαρκώς μεταβαλλόμενων κοινωνικών σχέσεων.

Η εργασία αναπτύσσεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στην αναλυτική εισαγωγή επιχειρείται η διερεύνηση της θεωρίας του κομματικού φαινομένου και ασκείται συγκεκριμένη κριτική στις διατυπωθείσες ιστορικά θεωρητικές προσεγγίσεις. Για τη μελέτη του κομματικού φαινομένου προτείνεται από τη διατριβή η συγκρότηση δύο βασικών εννοιών: α) της «σχέσης εκπροσώπησης» και β) της «σχέσης νομιμοποίησης». Η συγκρότηση του εννοιολογικού / επιστημολογικού πλαισίου οδηγεί στο βασικό συμπέρασμα ότι κάθε κόμμα, σε κάθε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, αποτελεί πεδίο συνάρθρωσης των δύο εννοιών, με πρωτότυπη κάθε φορά διαδικασία.

Με βάση το εννοιολογικό πλαίσιο η εργασία προχωρά στα επόμενα μέρη, ανατρέποντας δεδομένες υποθέσεις εργασίας που είχαν έως τότε εμφανισθεί στην ελληνική πολιτική επιστήμη ως μελέτες των κομμάτων της περιόδου.

Στο πρώτο μέρος αναλύεται η δυναμική της πολιτικής σκηνής και των κοινωνικών αντιθέσεων της περιόδου 1974 – 1985. Περιγράφονται οι κοινωνικοί αγώνες της περιόδου και οι πολιτικές – ιδεολογικές σχέσεις που εγγράφουν στην πολιτική σκηνή. Παρακολουθείται η διαδικασία αποκρυστάλλωσης των σχέσεων εκπροσώπησης, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο, ενώ, ταυτόχρονα, προσεγγίζεται η μορφή και ο χαρακτήρας της μεταπολιτευτικής πολιτειακής οργάνωσης, εντός του οποίου καλούνται τα κομματικά μορφώματα να διαδραματίσουν τον πολιτικό τους ρόλο. Στο μέρος αυτό επιχειρείται μια ανάλυση, επίσης, του μεταπολιτευτικού (πολωμένου) δικομματισμού, ως σταδιακή αποκρυστάλλωση δύο αντιθετικών πολιτικών σχεδίων αλλά και ως διαμόρφωση δύο διαφορετικών και αντιθετικών κοινωνικών μπλοκ. 

Στο δεύτερο μέρος το κύριο βάρος εντοπίζεται στην ανάλυση της εσωτερικής δομής των τεσσάρων βασικών κομμάτων της μεταπολιτευτικής περιόδου (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΚΚΕεσ.). Ονομάζονται βασικά, διότι με τη συνεχή χρονική τους παρουσία, αλλά και με τη συγκρότηση ενός ιδιαίτερου το καθένα συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων, καθώς και μιας ιδεολογικής αντίληψης, επηρέασαν καθοριστικά το κομματικό σύστημα της περιόδου, αφομοιώνοντας τα υπόλοιπα ιδεολογικο-πολιτικά ρεύματα της περιόδου. Κύρια έμφαση δίδεται στην ανάλυση της κομματικής δομής και του χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ, συμπέρασμα της οποίας είναι ότι το κόμμα αυτό, σε αντίθεση με τις τρέχουσες αναλύσεις που το ήθελαν ‘λαικιστικό’ ή ‘κεντρώο’, αποτελεί ένα ‘οργανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα’ των ελληνικών κυριαρχούμενων τάξεων. 

Τέλος, στο επιλογικό μέρος επιχειρείται να ανιχνευθεί η σχέση κράτους / πολιτικών κομμάτων, όπως σταδιακά διαμορφώθηκε κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο. Επιχειρείται, επίσης, να ανιχνευθεί ο βαθμός και ο τρόπος ‘μετάλλαξης’ του αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα των κομμάτων, φαινόμενο που προκύπτει από την ένταξη των κομμάτων στο σύγχρονο πλέγμα των θεσμών νομιμοποίησης του κράτους.