Αυξημένη πολιτικοποίηση, εντεινόμενη οργή και μία διαρκή αξίωση για συναίνεση αλλά στη βάση μιας διαφορετικής πολιτικής φέρονται να καταδεικνύουν πολύ πρόσφατες έρευνες τάσεων της κοινής γνώμης. Ο επιστημονικός σύμβουλος της Vprc Χριστόφορος Βερναρδάκης εκτιμά ότι ο ανασχηματισμός της κυβέρνησης είχε προεξοφληθεί ως μη αλλαγή πολιτικής, κάνει λόγο για μειοψηφικό αλλά ισχυρό ποσοστό υπέρ της στάσης πληρωμών και εντοπίζει άνοδο των αντιμνημονιακών κομμάτων χωρίς όμως να αποκλείει το ενδεχόμενο ισχνής αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος στις επόμενες εκλογές. Στο μεταξύ, υπολογίζει το ύψος της ανεργίας τον Ιούνιο στο 19%.

Μέσα από την τελευταία έρευνα, διαπιστώνετε μείωση των ποσοστών της λευκής και άκυρης ψήφου; Πού τη «χρεώνετε»;

Κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται στις κινητοποιήσεις του τελευταίου μήνα, στο λεγόμενο κίνημα των πλατειών. Φαίνεται πως υπάρχει μια ουσιαστική πολιτικοποίηση. Η πρώτη δημοσκοπική αντίδραση της κοινωνίας, από το Μάιο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2011, αφορούσε σε μία απαξίωση της δήλωσης ψήφου. Παραδοσιακά, η αδιευκρίνιστη ψήφος κινείτο συνολικά (λευκό, άκυρο, αναποφάσιστοι, «δεν απαντώ») στο 30%. Από το Μάιο του 2010 και μετά σημειώνεται σχεδόν διπλασιασμός του συγκεκριμένου ποσοστού. Μάλιστα, κάτι που δεν φαίνεται από τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων είναι η μεγάλη αύξηση των αρνήσεων συμμετοχής στην έρευνα, καθώς και των διακοπών της συνέντευξης. «Ξαφνικά», λοιπόν, βλέπουμε να ακολουθεί μία μείωση της αδιευκρίνιστης ψήφου κατά περίπου 15%, η οποία στο πλαίσιο μιας εκλογίκευσης οφείλεται στο κίνημα των πλατειών, υπό την έννοια ότι ο κόσμος αρχίζει να ξαναμιλά πολιτικά, να ξαναβρίσκει μια συλλογικότητα, να ακούει τι γίνεται, να στέκεται πιο συγκεκριμένα πάνω στα προβλήματα που έχουν προκύψει και να βιώνει πλέον με πιο άμεσο τρόπο τις επιπτώσεις της πολιτικής. Τώρα αρχίζει η κοινωνία να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα.

Σε αυτή την εξέλιξη αποδίδετε και τη διαπίστωση της έρευνας ότι σήμερα ωφελούνται τα αντιμνημονιακά κόμματα;

Πάντοτε στο πλαίσιο της εκλογίκευσης. Αυτή τη στιγμή, η γραμμή η οποία διχάζει την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα, το κριτήριο της επόμενης ημέρας, είναι το Μνημόνιο και το Αντιμνημόνιο. Προφανώς, σε αυτή τη λογική, τα αριστερά κόμματα έχουν πολλές πιθανότητες να αυξήσουν τη δύναμή τους, καθώς αυξάνεται το ακροατήριό τους. Αλλά η αντιμνημονιακή ψήφος μπορεί να είναι και δεξιά, και ακροδεξιά, ή και κεντρώα. Παρατηρούμε ότι μορφώματα όπως η Σπίθα και κάποιες πλευρές των Αγανακτισμένων, λίγο πιο εθνικές ή ακόμη και εθνικιστικές, υπάρχουν μέσα σε αυτή την αντίφαση.

Απ’ ότι φαίνεται όχι. Είχε προεξοφληθεί ως μη αλλαγή πολιτικής. Το πρόβλημα αυτή τη στιγμή δεν είναι πρόβλημα διαχείρισης αλλά ουσίας. Aυτό είναι λογικό σε αυτές τις έκτακτες συνθήκες.

Προκύπτει ενδεχομένως κάποια νέα, πιο ξεκάθαρη, τάση της κοινής γνώμης στη μορφή οικονομικής πρότασης;

Αυτό δεν είναι εύκολο να αποτυπωθεί. Σε αυτή την έρευνα επιχειρήσαμε να εξετάσουμε τη στάση απέναντι στο δημόσιο χρέος. Υπάρχει ένα πολύ μικρό ποσοστό το οποίο έχει υιοθετήσει την άποψη πως όλο το χρέος πρέπει να αποπληρωθεί και ότι η Ελλάδα οφείλει να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτό. Πρόκειται ουσιαστικά για μία πολιτική άποψη η οποία δείχνει ότι στην ουσία δεν έχει περάσει η προπαγάνδα του τύπου: «είμαστε τα κακά παιδιά», «όλοι μαζί τα φάγαμε», κ.ο.κ. Η αναδιαπραγμάτευση και μια μεγάλη μείωση του χρέους, μάλιστα θα έλεγε κανείς με επιθετικό τρόπο, αποτελεί την πλειοψηφική άποψη. Γίνεται αντιληπτό ότι αυτό το χρέος δεν είναι βιώσιμο, καταδικάζει πολλές γενιές σε ένα είδος υποδούλωσης, κλπ. Στο μεταξύ, η στάση πληρωμών, μια πιο ριζοσπαστική επιλογή απέναντι στους δανειστές, δεν είναι μεν πλειοψηφική αλλά αντιπροσωπεύει ένα ισχυρό ποσοστό της τάξης του 22%.

Διαπιστώνεται επίσης αυξημένη οργή και εντεινόμενη λαϊκή διαμαρτυρία;

Η οργή είναι πια μία παράμετρος της πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, την οποία θα συναντάμε πλέον πολύ έντονα. Υπάρχουν πολύ μεγάλα ποσοστά αποδοχής ακόμη και περισσότερο ακραίων εκδηλώσεων πολιτικής διαμαρτυρίας. Πρόκειται για ένα καινούριο στοιχείο. Μέσα στη σημερινή γενικευμένη σύγχυση και αγωνία, ανάλογες στάσεις δεν βρίσκονται στον ίδιο βαθμό στο περιθώριο, αλλά έχουν ένα ισχυρό βαθμό πολιτικής νομιμοποίησης. Και αυτό καταδεικνύει από μία άλλη οπτική την κρίση απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος.

Ποια είναι η στάση της κοινής γνώμης απέναντι στην προοπτική συναίνεσης, οικουμενικής κυβέρνησης κ.ο.κ.;

Φαίνεται ότι αυτό που απαιτεί η ελληνική κοινωνία είναι μια ριζική αλλαγή πολιτικής. Συναινέσεις ή αντιπαραθέσεις θα γίνονται πάνω σε αυτή τη βάση. Σημειωτέον, ένας από τους λόγους για τους οποίους βγαίνουν μάλλον λαβωμένοι από την τελευταία εβδομάδα ο Αντώνης Σαμαράς και η ΝΔ, πέρα από το ΠΑΣΟΚ, είναι το γεγονός ότι κινούνται ταυτόχρονα σε δύο επιλογές, χωρίς να κάνουν σαφές τι ακριβώς επιδιώκουν. Από τη μία πλευρά επιχειρούν να διαμορφώσουν έναν αντιμνημονιακό λόγο και να διατυπώσουν μία άλλη πολιτική, από την άλλη πλευρά εισήλθαν εύκολα σε μία διαδικασία για τη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας, χωρίς να συζητήσουν πρώτα τους πολιτικούς όρους. Αυτό το νεφέλωμα νομίζω ότι δεν βοήθησε τη ΝΔ. Προφανώς, λοιπόν, υπάρχουν αιτήματα συναίνεσης αλλά στη βάση μιας διαφορετικής πολιτικής. Στη βάση της σημερινής πολιτικής φαίνεται να διατυπώνονται μόνο αιτήματα σύγκρουσης. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της χρονοσειράς την οποία ακολουθεί η Vprc η ανεργία ανέρχεται για το μήνα Ιούνιο στη μέση τιμή του 19% (η ΕΛΣΤΑΤ κάνει λόγο για 15,6% αλλά βάσει στοιχείων του προηγούμενου 3μηνου). Είναι πολύ πιθανό το ύψος της ανεργίας να ξεπεράσει το 20% τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. Φανταστείτε τι σημαίνει αυτό για το κοινωνικό κλίμα. Η ελληνική κοινωνία δεν έχει μάθει να ζει με τόσο υψηλά ποσοστά ανεργίας.

Είστε σε θέση να προβλέψετε τον αριθμό των κομμάτων που θα περιλαμβάνει η επόμενη Βουλή;

Σε καμία περίπτωση. Σίγουρα, πάντως, η επόμενη Βουλή θα είναι πολυκομματική. Επίσης, δεν είμαστε σε θέση να τοποθετηθούμε με ασφάλεια για την αυτοδυναμία, καθώς υπάρχει το δεδομένο του εκλογικού νόμου για bonus 50 εδρών αντί για 40 στο πρώτο κόμμα. Επιπλέον, σημειώνεται πολύ μεγάλη διασπορά της ψήφου. Άρα, μία άλλη παράμετρος η οποία θα κρίνει το ζήτημα της αυτοδυναμίας είναι το ποσοστό το οποίο θα συγκεντρώσουν αθροιστικά τα κόμματα που θα μείνουν εκτός Βουλής (πιθανώς να δούμε ένα ανάλογο ποσοστό της τάξης του 10%). Υπό αυτές τις δύο προϋποθέσεις, αν η ΝΔ αρχίζει να κινείται σε μια περιοχή του 33-34% και το ΠΑΣΟΚ κοντά στο 25%, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να προκύψει αυτοδυναμία αλλά με περίπου 151 έδρες. Πράγμα που θέτει έπειτα ζήτημα πολιτικής νομιμοποίησης και δυνατότητας άσκησης πολιτικής από μία κυβέρνηση με 33% ποσοστό και 151 έδρες. Συνεπώς, δεδομένου του σημερινού κατακερματισμού των πολιτικών δυνάμεων, το νέο εκλογικό σύστημα θα πρέπει να γίνει αναλογικότερο.