Το τέλος του 2013 βρίσκει την πολιτική σκηνή και τα κόμματά της σε μια βαθειά αναδιάρθρωση. Ετσι κι’αλλιώς το κομματικό σύστημα που προέκυψε από τις διπλές εκλογές του 2012 είχε το χαρακτήρα του «μεταβατικού». Η «μεταβατικότητα» αυτή συνεχίζεται και θα επιλυθεί, ίσως όχι οριστικά και απόλυτα, με τις επόμενες εκλογές.

Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν σήμερα το κομματικό τοπίο είναι συνοπτικά τα εξής: α) η μεγάλη ρευστοποίηση του χώρου της ΝΔ, β) η εκλογική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ, γ) η εκλογική διατήρηση της Χρυσής Αυγής, μετά τη μεγάλη άνοδο που παρουσίασε έως τον περασμένο Σεπτέμβριο, δ) η περαιτέρω αποδυνάμωση του ΠΑΣΟΚ, ε) η συρρίκνωση της ΔΗΜΑΡ, στ) η σχετική ανθεκτικότητα των ΑΝΕΛ, ζ) η προσπάθεια επιβίωσης του ΚΚΕ. Ας δούμε τα δεδομένα πιο αναλυτικά.

Η ΝΔ χαρακτηρίζεται από μεγάλη εκλογική ρευστοποίηση του παραδοσιακού εκλογικού της χώρου. Μεγάλα τμήματα των κοινωνικών της αναφορών, όπως χαρακτηριστικά τα μεσαία και μεσοαστικά κοινωνικά στρώματα έχουν απομακρυνθεί από την ΝΔ, κάτω από το βάρος των πολιτικών που εφαρμόζονται. Ταυτόχρονα, το κόμμα βρίσκεται σε μια πρωτοφανή ιδεολογική κρίση για τα δεδομένα της μεταπολίτευσης, με την εξτρεμιστική ακροδεξιά να το πλαγιοκοπεί με μεγάλη αποτελεσματικότητα και την καραμανλική παράδοση του «ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού» να απομακρύνεται από αυτό. Η σύμφυση νεοφιλελευθερισμού και ακροδεξιού αυταρχισμού που συγκροτεί σήμερα την ΝΔ δεν είναι ικανή να αναπληρώσει το τεράστιο πολιτικό και ιδεολογικό κενό που αφήνει η κρίση μετάβασης στο χώρο. Ο κίνδυνος πλέον γι’αυτό να συρρικνωθεί εκλογικά κατ’αντιστοιχίαν του ΠΑΣΟΚ είναι όχι μόνον ορατός αλλά και δύσκολα αντιστρέψιμος. Αν μάλιστα επιλέξει να προσφύγει στις βουλευτικές εκλογές μετά τις ευρωεκλογές, όπου τα μικρά ποσοστά της είναι αδύνατον να προσδιοριστούν σήμερα, η εκλογική της συρρίκνωση θα αγγίξει απρόβλεπτες διαστάσεις.  

Σε αντίθεση με τον χώρο της ΝΔ που κονιορτοποιείται, ο αντίπαλος εκλογικός χώρος του ΣΥΡΙΖΑ δείχνει να συγκεντροποιείται. Πέριξ του ΣΥΡΙΖΑ που εκλογικά εμφανίζεται πολύ συμπαγής, ένας μεγάλος αστερισμός πολιτικών ομάδων και κινήσεων, είτε από τα αριστερά του είτε από τα δεξιά του, δείχνει να συσπειρώνεται. Ταυτόχρονα, η εκλογική αυτή άνοδος χαρακτηρίζεται από μεγάλη συμπαγότητα κοινωνικών χαρακτηριστικών, αφού δείχνει εξαιρετικά ισχυρή σε όλες τις κατηγορίες της μισθωτής εργασίας και των ανέργων, αλλά και σε όλο το ηλικιακό φάσμα των παραγωγικών ηλικιών. Σημείο-κλειδί για την εκλογική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ είναι η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ μεγάλων πόλεων και περιφέρειας, αφού διαφαίνεται μια μεγάλη άνοδος εκεί όπου πέρισυ υστέρησε σημαντικά. Με τα σημερινά δεδομένα, ο στόχος της κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται πολύ εφικτός.

Η σημερινή καταγραφή των πολιτικών δυνάμεων δείχνει την απόλυτη σχεδόν εκλογική συρρίκνωση τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΔΗΜΑΡ. Το περσινό αθροιστικό 20% των εκλογών του Ιουνίου έχει υποδιπλασιαστεί, με αποτέλεσμα να τίθεται θέμα εκλογικής επιβίωσης για τα δύο αυτά κόμματα, αν κατέβουν αυτόνομα στις εκλογές. Στο γεγονός αυτό στηρίζεται και η πίεση που ασκεί η «κίνηση των 58» προς τα δύο κόμματα, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση των κομμάτων αυτών και μάλιστα στις ιδιαίτερες πολιτικές συνθήκες της χώρας, η επίτευξη μιας κοινής καθόδου δεν θα άθροιζε αλλά θα αφαιρούσε. Για το λόγο αυτό δεν μπορεί να αποκλειστεί σε δεύτερο χρόνο, τμήματα της «κίνησης των 58» ή ακόμα και του σημερινού εναπομείναντος ΠΑΣΟΚ να στραφούν για την εκλογική τους επιβίωση σε μια συμμαχία με τον Σαμαρά και το χώρο της ΝΔ. Ο λόγος της απόλυτης εκλογικής και κοινωνικής αποτυχίας της λεγόμενης «κεντροαριστεράς» είναι το γεγονός ότι δεν πολιτεύεται ως Κεντροαριστερά αλλά ως υποσύστημα της μνημονιακής νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης. Το χαρακτηριστικό των ομάδων και κινήσεων του «χώρου», συμπεριλαμβανομένων και του ΠΑΣΟΚ και μεγάλου ηγετικού τμήματος της ΔΗΜΑΡ είναι ότι οι κινήσεις τους καθορίζονται από ένα εσωτερικό «power game» στις δομές της κεντρικής εξουσίας και όχι από τις διαιρετικές τομές που παράγουν τα μεγάλα πολιτικά διλήμματα για το εκλογικό σώμα.            

Ο τρίτος πόλος του κομματικού συστήματος είναι πλέον αναμφισβήτητα ο πόλος της εξτρεμιστικής (και φασιστικής) άκρας δεξιάς. Εκφράζεται από την Χρυσή Αυγή, κόμμα που έχει καταφέρει να απορροφήσει τις πολλαπλές πολιτικές και ιδεολογικές παραδόσεις της ελληνικής άκρας δεξιάς και να τους δώσει ένα αυτοδύναμο πολιτικό βάρος. Η εντεινόμενη κοινωνική κρίση συντηρεί σήμερα ένα εκλογικό πυρήνα του χώρου αυτού που κινείται σε πραγματικά ποσοστά του εκλογικού σώματος γύρω στο 15%. Η ποινικοποίηση του χώρου που προκρίθηκε το τελευταίο διάστημα αποδείχτηκε αναποτελεσματική. Οι κοινωνικές βάσεις αυτού του φασιστικού-ακροδεξιού μορφώματος είναι ισχυρές και μπορούν να εκφραστούν στις εκλογές ακόμα και με άλλες (κομματικές-πολιτικές) μορφές. Αλλωστε, κι’αυτό είναι ένα παράδοξο της σημερινής ρευστότητας των πολιτικών δεδομένων, ένας εξαναγκασμός στη μη-συμμετοχή στις εκλογές δεν θα ευνοούσε τις δυνάμεις της «θεσμικής δεξιάς», αλλά θα διοχέτευε την εκλογική βάση του κόμματος είτε στην «αποχή» είτε και σε ευρύτερες «αντισυστημικές» επιλογές, ακόμα και του χώρου της αριστεράς.

Η πολιτική σκηνή συμπληρώνεται από το ΚΚΕ και τους ΑΝΕΛ. Το πρώτο, παρά τη φαινομενική δημοσκοπική του αντοχή θα πιεστεί ασφυκτικά στις επόμενες εκλογές, όταν το αίτημα μιας «ριζοσπαστικής Αλλαγής» και η πιθανότητα μιας «Κυβέρνησης της Αριστεράς» θα θέσει την εκλογική του βάση σε ισχυρά ψυχολογικά και πολιτικά διλήμματα. Η ηγεσία του επιχειρεί να προετοιμάσει επί της ουσίας τον εναπομείναντα κομματικό μηχανισμό για το ενδεχόμενο αυτό, ωστόσο αντικειμενικά τα περιθώρια ελιγμών του κόμματος είναι πολύ μικρά. Το κόμμα των ΑΝΕΛ εξακολουθεί να καταγράφει ποσοστά της τάξης του 5%, γεγονός που καθιστά ευκολότερη τη μάχη της κοινοβουλευτικής του επιβίωσης. Ο πολιτικός προσανατολισμός σε μια συνεργασία των «αντιμνημονιακών δυνάμεων», ακόμα και με την αριστερά, ανεβάζει το «δείκτη χρησιμότητας» του κόμματος.

Οι διαφαινόμενες τάσεις του εκλογικού σώματος δεν δείχνουν να μπορεί να προκύψει κάποιος νέος «παίκτης» που να ανατρέψει τα δεδομένα. Οι τάσεις αποσυγκέντρωσης που καταγράφηκαν στις εκλογές του 2012 θα αντικατασταθούν από τάσεις συγκεντροποίησης στις επόμενες εκλογές. Η επόμενη Βουλή δεν αποκλείεται να έχει λιγότερα από επτά κόμματα, όπως έχει σήμερα. Ο «ασθενής πόλος» είναι ο χώρος της «θεσμικής δεξιάς» και του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή ο χώρος που ορίζεται από τις κατεξοχήν δυνάμεις εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών. Ο τρόπος που θα εμφανιστούν στις επόμενες εκλογές δεν είναι εύκολο να προβλεφτεί. Η νίκη των «αντιμνημονιακών» πολιτικών δυνάμεων και μέσα σε αυτές η νίκη των αριστερών δημοκρατικών δυνάμεων πρέπει να προεξοφλείται. Και λογικά, θα είναι μεγάλης εκλογικής ευρύτητας.