Η ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2001 – ΕΡΕΥΝΕΣ-ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ (συλλογικός τόμος, εκδ. Λιβάνη)

Με την κυκλοφορία του δεύτερου τόμου του Ινστιτούτου V-PRC συνεχίζεται η προσπάθεια που ξεκίνησε πέρυσι να καθιερωθεί στην ελληνική βιβλιογραφία ένα εργαλείο παρακολούθησης και εμβάθυνσης στα δεδομένα κοινωνικών ερευνών που διεξάγονται στη χώρα μας. Στον τόμο αυτό παρουσιάζονται και αναλύονται αρχεία δεδομένων από έρευνες που διεξήχθησαν κυρίως το 1999 και το 2000. Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνά κανείς ότι οι δύο αυτές χρονιές ήταν εκλογικές (Ευρωεκλογές Ιουνίου 1999, Βουλευτικές Απριλίου 2000) και το γεγονός αυτό δεν μπορούσε παρά να επικαθορίσει τη συγκυρία στο χώρο της ευρύτερης κοινωνικής έρευνας. Πραγματοποιήθηκαν πολλές (προ) εκλογικές έρευνες, υποχώρησαν σχετικά οι αμιγώς κοινωνικές ή οικονομικές, ενώ τα βλέμματα στράφηκαν με απολύτως επιτακτικό τρόπο στις εταιρείες και στα ινστιτούτα δημοσκοπήσεων επιζητώντας στην ουσία από αυτά την επιβεβαίωση «μαντικών» ικανοτήτων. Για μια ακόμα φορά το θεσμικό περιβάλλον της χώρας μας (πολιτικό σύστημα, Μέσα Ενημέρωσης, οικονομικοί παράγοντες) έδειξε πως βρίσκεται σε απόσταση από την ουσία της κοινωνικής έρευνας. Η απόδοση στη τελευταία «πολιτικών» καθηκόντων δυσκολεύει τη θεωρητική και μεθοδολογική της ανάπτυξη. Ο νόμος για την υπό όρους διεξαγωγή ερευνών κατά τη διάρκεια του τελευταίου 15νθημέρου προ των εκλογών και την απαγόρευση δημοσιοποίησης αποτελεσμάτων ερευνών όχι μόνο δεν βοήθησε στο καλύτερο προεκλογικό κλίμα, αλλά τουναντίον επέτεινε το κλίμα παραπληροφόρησης και χειραγώγησης του εκλογικού σώματος με όπλο τις δημοσκοπήσεις. Είχαμε την ευκαιρία στον περυσινό πρώτο τόμο να φιλοξενήσουμε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο δύο γάλλων επιστημόνων, του Daniel Boy και του Jean Chiche, που αναφερόταν διεξοδικά στα αντίστοιχα θεωρητικά, μεθοδολογικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζονται στη Γαλλία, μια χώρα κατά τεκμήριο πολύ πιο έμπειρη σε αντίστοιχα ζητήματα από τη δική μας. Θα συνιστούσαμε ανεπιφύλακτα στο ελληνικό κοινό, και ειδικά στην ερευνητική κοινότητα, τη μελέτη του, υπό το φως και της εμπειρίας που ζήσαμε τον προηγούμενο Απρίλιο.

· Στην ενότητα της Πολιτικής δεσπόζουσα θέση καταλαμβάνουν τα άρθρα που αναφέρονται στις εκλογές του Απριλίου του 2000. Το άρθρο του Γιάννη Μαυρή αποτελεί μια πλήρη χαρτογράφηση των κοινωνικών και εκλογικών τάσεων που καταγράφηκαν με τις εκλογές του 2000. Δείχνει τις σημαντικές διαφοροποιήσεις στη δομή του δικομματισμού που προέκυψε με τις εκλογές του Απριλίου του 2000 σε σχέση με το μεταπολιτευτικό δικομματισμό, ενώ υπογραμμίζει τόσο τις μορφές σύγκλισης όσο και τις (νέες) μορφές διαιρετικής τομής στην κοινωνική βάση των κομμάτων διακυβέρνησης. Το άρθρο της Σίσσυς Πρέζα μελετά με τη μέθοδο της λογιστικής παλινδρόμησης τις μεταβλητές εκείνες που συνέτειναν καθοριστικά στην επιλογή των ψηφοφόρων ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ. Επισημαίνει ιδιαιτέρα τους προσδιοριστικούς παράγοντες που επηρέασαν τις μετακινήσεις των ψηφοφόρων. Το άρθρο της Μαρίας Μενδρινού μελετά τη σχέση εκλογικού συστήματος, τύπου Κυβέρνησης και τάσεων της κοινής γνώμης. Παρατηρείται εύστοχα, μέσα από την παρακολούθηση των ερευνών πολιτικής συμπεριφοράς, η τάση προτίμησης αυτοδύναμων (μονοκομματικών) κυβερνήσεων που κορυφώνεται στις προεκλογικές περιόδους και που στηρίζει, τελικά, τη «δικομματικοποίηση» του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Τέλος, το άρθρο του Μενέλαου Γκίβαλου αναλύει τη στάση της ελληνικής κοινής γνώμης απέναντι στο κορυφαίο πολιτικό γεγονός του 1999, την επέμβαση των νατοϊκών δυνάμεων στη Γιουγκοσλαβία. Οι μεθοδολογικές παρατηρήσεις του αποκτούν ιδιαίτερη αξία μετά την πρόσφατη πολιτική αλλαγή στη γείτονα χώρα.

· Στην ενότητα της Κοινωνίας παρουσιάζονται τέσσερα σημαντικά άρθρα. Το άρθρο του Σωκράτη Καμπουρόπουλου παρουσιάζει τα αποτελέσματα της πρώτης Έρευνας Αναγνωστικής Συμπεριφοράς που πραγματοποιήθηκε επίσημα στη χώρα μας και θίγει τα βασικά θεωρητικά και μεθοδολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνική έρευνα όταν καλείται να διερευνήσει κοινωνικές-πολιτιστικές πρακτικές. Το άρθρο της Βασιλικής Γεωργιάδου και του Ηλία Νικολακόπουλου παρουσιάζει ολοκληρωμένα τις όψεις της εκκλησιαστικής θρησκευτικότητας στην Ελλάδα. Στο φόντο της διαφαινόμενης ανάκαμψης του εκκλησιασμού και της αυξανόμενης ιδεολογικής επιρροής της Εκκλησίας παρουσιάζονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις του φαινομένου, ενώ για πρώτη φορά ο/η αναγνώστης/τρια έχει τη δυνατότητα να ανατρέξει μέσα από το άρθρο σε σημαντικά ερευνητικά δεδομένα της προδικτατορικής περιόδου και να τα συγκρίνει τόσο με τα αποτελέσματα αντίστοιχων ερευνών της μεταδικτατορικής εποχής όσο και με τα αποτελέσματα ευρωπαϊκών ερευνών. Το άρθρο του Στέλιου Παπαθανασόπουλου ασχολείται με την εικόνα της δημόσιας τηλεόρασης στο ελληνικό κοινό και προβαίνει σε μια σειρά παρατηρήσεων που αφορούν το τηλεοπτικό περιβάλλον των τελευταίων ετών. Τέλος, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου άρθρου παρουσιάζονται οι εργασίες νέων επιστημόνων, φοιτητών των ΠΣΕ, με αντικείμενο το σημερινό ελληνικό νοικοκυριό, την κατοχή αγαθών, τις καταναλωτικές του συνήθειες και πρακτικές. Επισημαίνονται ενδιαφέρουσες συσχετίσεις καταναλωτικών συνηθειών και δημογραφικών δεδομένων.

· Στην ενότητα της Οικονομίας το άρθρο του Θεόδωρου Πελαγίδη και του Σταύρου Ζωγραφάκη ασχολείται με τη ζήτηση των κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα. Παρακολουθώντας τα δεδομένα του Οικονομικού Βαρόμετρου της V-PRC και επιχειρώντας μια συγκριτική ανάλυση των κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη δείχνει ότι μια ενδεχόμενη περιστολή των τελευταίων δεν θα επιτρέψει την πραγματική σύγκλιση της χώρας μας με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.